به قلم دکتر رضا کریمی‌ - مدرس دانشگاه

این یادداشت تاملی کوتاه در یک مسئله اساسی است.
رهبر معظم انقلاب در دیدار با فعالان فرهنگی کشور در تاریخ ۱۶مرداد۱۳۹۵ می فرماید:

«این که شما ها می توانید را از روی احساساتم نمی گویم بلکه این کاملا مبتنی بر عقلانیت است . مستند به بیان قطعی الهی است. نباید زودی بگوییم «لا یکلف الله نفسا الا وسعها». خود این آیه را هم نباید اینچنین معنی کرد که ما وسعش را نداریم. یک معنا و تفسیر رایج از این آیه آن است که وقتی انسانی به امری مکلف می شود، اگر نتواند انجام دهد، می گوید لایکلف الله نفسا الا وسعها. چون توان و وسعش را نداریم، تکلیف برداشته شده است. این معنا درست است اما از این معنا درست تر آن است که خدا، به انسان تا وسع و توانش نرسد، تکلیف نمی کند. هنگامی که تکلیفی بر انسان واجب می شود، حتما وسع و توانش را دارد. همان قرآن آیه «لیظهره علی الدین کله» را هم دارد. پس معلوم می شود چنین وسعتی هست که خدا چنین تکلیفی بر شما گذاشته است. خدا به وسیله شما این کار را می کند. ارائه و گسترش این فکر ناب و دین ناب بر تمام بشریت، بر عهده من و شماست. شما باید بتوانید این دین و برنامه را بر تمام بشریت غالب کنید. این اگر وسع ما نبود به ما واگذار نمی کرد. وقتی تکلیف سنگین روی دوش شما هست، وسع شما هم هست. از ما خواسته شده است. من میگویم که خدا این وسعت را در شما دیده که چنین تکلیفی بر شما گذاشته است».
همچنین، از حاج قاسم، در کتاب پرواز بغداد بهشت، نقل شده که از رهبر انقلاب نقل می‌کنند که آیه جاهدوا فی الله حق جهاده به اندازه‌ آنچه در چنته و توان داری است و خدا بقیه را شامل حال تو خواهد کرد.
نتیجه این تفسیر این است که حق الله به اندازه استطاعت فرد تکلیف می‌شود ولی خداوند وسع را افزایش می‌دهد.

اینکه از آیه «لا یکلف الله نفسا الا وسعها» نباید فرار از تکلیف نتیجه گرفته شود نکته مهمی است. اینکه از این آیه بفهمیم اگر مکلفیم پس موسع هم هستیم هم نکته مهم دیگری است. اینکه از آیه «لیظهره علی الدین کله» بفهمیم که چون بر گسترش دین بر دیگران تکلیف شده ایم پس وسع آن را هم خواهیم داشت درست است. ولی چیزی که الان احتیاج داریم این است که وسعمان را افزایش بدهیم. این آیه یک آیه مهدوی است و لزوما به این معنی نیست که اکنون هم تکلیف ما دقیقاً همان هدف است بلکه نهایتاً باید زمینه ساز آن هدف شویم. زمینه سازی برای “غلبه دین بر دیگران” هم از طریق افزایش وسع اتفاق می افتد.
افزایش وسع هم بنابر قران با شکر رخ می دهد: لَئِن شَکَرتُم لَأَزیدَنَّکُم وَلَئِن کَفَرتُم إِنَّ عَذابی لَشَدیدٌ﴿ابراهیم۷) در این آیه می گوید اگر شکر کنید بر شما می افزاید. این آیه نمی گوید لازیدلکم (برای شما زیاد می کنم) بلکه زیاد شدن در وجود ما رخ می دهد نه در دارایی ها و نعمتهای ما. سعدی که گفت: شکر نعمت نعمتت افزون کند همه حقایق این آیه را نگفت بلکه شکر نعمت خودت افزون کند.
رهبر معظم انقلاب فرمود:
یک آیه‌ی پُر مغز و پُر مضمونی -مثل بقیّه‌ی آیات قرآن- در سوره‌ی ابراهیم هست… آیات سوره‌ی ابراهیم است، مکّی است؛ یعنی در آن وقتی که مسلمانها در اوج مبارزات و ایستادگی و مقاومت در مقابل جریان کفر قرار داشته‌اند، در آن وقت این آیات نازل شده است، به آنها مژده میدهد، به مردم میگوید که بدانید که خدای متعال ایّام‌اللّهی دارد، آن ایّام‌الله را به شما نصیب خواهد کرد؛ باید شما شکرگزار ایّام‌الله باشید. اگر واکنش درست و شاکرانه نشان دادید از آنچه که خدای متعال به شما داده است، خدای متعال به شما پیروزی‌های بیشتری را در آینده خواهد داد. (۱۳۹۸/۱۰/۲۷خطبه‌های نماز جمعه تهران)