به قلم دکتر رضا کریمی‌ - مدرس دانشگاه

اشاره: مستند دیوارکش در سینماآزادی کرمانشاه اکران شد. سازندگان این مستند سراغ نقطه تلاقی دو امر حساس و بسیار چالش‌برانگیز در زندگی جامعه امروز رفته‌اند و با طرح چگونگی ارتباط مسائل حوزه زیست جنسی و سیاست، نحوه بهره‌برداری سیاسیون از امور مورد توجه عموم مردم را به ویژه در ایران بررسی می‌کنند. در یادداشت پیش رو مباحثی که پس از جلسه اکران مطرح شده را به صورت مکتوب ارائه می دهد.

درباره مسئله امر جنسی در دنیای جدید، آثار ویژه ای در سال های اخیر ساخته شده است؛ از حسین شمقدری که انقلاب جنسی را ساخته تا محسن آقایی که در آستانه انتخابات ۱۴۰۰ دیوارکش را ساخت. در آثار هر دو مستندساز برخی عوارض سوء اخلاق جنسی جدید مطرح می شوند با این تفاوت که مستند انقلاب جنسی به دنبال تغییر سیاستها و فرهنگ‌ ها تحت تأثیر دنیای جدید است ولی ایکسونامی و دیوارکش ضمن پذیرش انقلاب جنسی به دنبال افشای قدرت طلبی ها در پس پرده دنیای جدید است.

مستند دیوارکش هم آرشیو خوبی دارد و هم تولید میدانی دارد.

عنوان دیوارکش یک اصطلاح عامه پسند است و مستندساز هم با طنز گسترده و ادبیات عامیانه اصراری برای بیان فاخر و ثقیل ندارد و با زبان عامیانه استدلال های محکم مطرح می‌کند. لحن و سبک طنز و محاوره‌ و ساختارشکنانه یک تیغ دولبه است چون هم جذابیت و صمیمیت ها را بیشتر می‌کند‌و اطلاعات جدید ارائه می دهد ولی حریم ها را هم کم می‌کند.

یک مستند خوب باید هم اسناد جدید ارائه بدهد و هم تحلیل های مفید ارائه کند.

در اینجا گاه اطلاعات تکراری و گاه اطلاعات تازه به مخاطب داده می‌شود خصوصاً اینکه ریتم تند هم حجم مطالب را بسیار بالا برده است. مثلا اینکه «زنان بیشتر از مردان مورد توجهند» اطلاعات جدیدی نیست و آزمایش های عملی مثل اینکه زنان بیشتر از مردان بی بنزین کمک می‌شوند و یا زنان بیشتر از مردان در فروش موفق ترند‌ فقط به تثبیت ادعا کمک می کند. اما اطلاعات تازه مستند درباره افشای گذشته مدعیان حامیان حقوق زن است. این مستند می گوید: زنان نباید بازیچه شوند. مستند دیوارکش افشا می کند که منتقدان دیوارکشی خود کم از دیوارکشان نبودند.

اثر قبلی محسن آقایی ، ایکسونامی، درباره سونامی مخرب آزادی جنسی در آمریکابود و هوشمندانه نشان می دهد که آمریکاییها در ابتدا هم مثل ما محدودیتهای پوشش در شهر و در رسانه داشتند و پلیس با بدپوششی برخوردهای خشن هم اعمال کرده است! و اکنون در انتها ما هم مانند آمریکا  به آفات آزادی جنسی مبتلا شده ایم: از بیماری های جدید تا رواج سقط جنین و…

دیوارکش هم‌مانند ایکسونامی ظاهری بسیار ساختارشکنانه دارد و از تصاویر و فیلمها و موسیقی و طنزهای جنسی زیادی استفاده کرده است و حتی زندگی یک پورن استار را محور فیلمنامه خود قرار است.

دیوارکش و ایکسونامی همسخن با مستند قرن من (یا قرن خود) The century of the self هستند. این مستند تحلیلی درباره استفاده سیاست از روانشناسی است.

در ابتدا می بینیم که ادوارد برنیز ،خواهرزاده زیگموند فروید، چگونه با اعتقاد به من ناخودآگاه و تأثیرات غیرعقلانی وجود انسان، به کنترل ناخودگاه مردم دست زد و موجب شکستن سد مقاومت مردم و گسترش مصرف گرایی و توسعه اهداف دولت آمریکا شد. به طور مثال می بینیم که با چه ترفندهایی قبح سیگارکشیدن زنان شکسته می شود. روانکاوی در سیاست تا جایی پیش رفت که برنیز به عنوان همراه رییس جمهور آمریکا در انظار ظاهر شد. این روانکاوی ها را آنا فروید هم ادامه داد.

و بعدها سیاستمداران محافظه کاری مانند تاچر و ریگان و در ادامه کلینتون و بلر تلاش می کنند حتی به قیمت نفی برخی ارزشهای حزبی، فردگرایی را رواج داده و با روان درمانی طبق احساسات و ارضاءشخصی و فردی مردم و فارغ از گرایشات طبقاتی و ایدئولوژیک تبلیغات و ‌تجارت کنند.

اکنون دیوارکش که به اثر آدام کورتیز ارجاع داده دامنه این قدرت طلبی جنسی را به ایران کشانده است.

یکی از منتقدان این مستند را ضد نظام دانسته و گفته به نظرم این اثر را باید منوتو می‌ساخت نه سفیرفیلم! اما اگر منصفانه نگاه کنیم می‌دانیم استناد به توصیه رهبر انقلاب برای دعوت از طاهره صفارزاده  در جهت حضور در شورای انقلاب و انتقاد ایشان از دیوارکشی در خطبه های نمازجمعه که در فیلم آمده را منوتو پخش نمی کند!

بعضی منتقدان مستند را به انتقاد از یک جناح خاص متهم کرده اند. محسن آقایی پاسخ داده: تمام تلاشمان را کردیم که از همه جناح‌ها در مستند حضور داشته باشند از خاتمی گرفته تا احمدی نژاد و…

هر چند به نظر می رسد اسامی دیگری غیر از اسامی مطرح در مستند هم هستند که در فضای فرهنگی کشور مؤثرند و باید برای گفتگو انتخاب می شدند.

اکنون با وجود این آثار، آنچه که ناگفته مانده این است که با این بحران جنسی چه باید کرد؟ امنیت زن چقدر مهم تر از آزادی اوست؟

درباره امر جنسی اصولگرایان سکوت می‌کنند و اصلاح‌طلبان‌سوء استفاده می‌کنند.

وقتی کاندیدایی می‌گفت مگر مشکل موی زنان ماست؟ یا دیگری گفت گشت ارشاد علیه مدیران راه می‌اندازم یعنی نمی‌خواهد وارد بحثهای زنانه شود و زمین بازی را به سوی موضوعات اقتصادی و عدالتخواهانه تغییر می‌دهد.

شاید تعیین‌اولویت و تغییر زمین بازی موقتا لازم باشد اما این روش مشکل امر جنسی را در جامعه ما حل نمی کند و تنها نهایتاً مانع سوء استفاده مدعیان می‌شود. باید پذیرفت که هنوز بستر و ظرفیت ارائه جامع همه مسائل اسلامی را فراهم نکرده‌ایم.

روزی که رهبر انقلاب اولویت اول زن را خانواده دانست رسانه‌های بیگانه عامدانه این سخن را تیتر کردند. در جهان امروز چه خبر است؟ آیا این سخن را باید مخفیانه بر زبان آورد؟! یکی از عمیق‌ترین جملات درباره زن را امیرالمؤمنین ع در نامه۳۱ نهج‌البلاغه فرمود که: زن ریحانه است نه قهرمان.

مستند قرن خود غرب را افشا کرد و ایکسونامی آمریکا را در مقایسه با ایران و دیوارکش ایران را افشا کرد.

امیدواریم روزی یک مستندساز ارزش‌های حقیقت زن را به تصویر بکشد.